به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، دومین جلسه از کارگاه آموزش علوم با عنوان "علم و واژگان علمی"، که از برنامه‌های عملیاتی کارگروه معلمان مروج علمِ انجمن ترویج علم ایران است، روز بیست و دوم آذرماه ۱۳۹۶ در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد. مدرس این دوره، دکتر منصور وصالی، استاد فیزیک و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید رجایی است.
هدف از این دوره آموزشی، آشنایی صحیح معلمان و دبیران مدارس با علم و واژگان علمی و مفهوم آنهاست تا بتوانند از این آموزش در مدارس جهت بهبود روند یادگیری و نحوه پرسش‌گری دانش‌آموزان استفاده کنند. همچنین ایجاد دریچه‌ای جدید برای مطالعه بیشتر آنها و استفاده از منابع بیشتر، از اهداف دیگر برگزاری این دوره آموزشی است.
دکتر وصالی در مقدمه به مطالب مطرح شده در جلسه قبل اشاره کرد و به تعریف کامل واژگانی علمی قانون، فرضیه و نظریه پرداخت. وی در توضیح قانون علمی گفت: یک قانون علمی توصیف‌کننده الگوهای تکرارشونده است، همچنین جهان‌شمول و استثناناپذیر بوده و دارای قابلیت پیش‌بینی و مبتنی بر مشاهدات و آزمایش‌های علمی تکرارپذیر است. قانون اول نیوتن، قانون گرانش، قانون اسنل و قانون اهم از جمله قوانین علمی موجود هستند که وجه مشترک آنها ویژگی‌هایی است که بیان شد. زمانی که هر یک از این قوانین بدست آمد، کاربرد آنها هیچ مشخص نبود و بعدها متوجه شدند این قوانین در عمل کجا استفاده می‌شوند.
وی افزود: قوانین علمی مطلق نیستند. هر ایده‌ای که طی پژوهش‌های علمی به قانون تبدیل می‌شود، تحت شرایط خاص تاریخی بوده و این شرایط تاریخی را مقطع تاریخی آن دوره، امکانات فناورانه و نوع پرسش‌های مطرح در میان دانشگران و پژوشگران تعیین می‌کنند. بنابراین یک قانون علمی را می‌توان به صورت گزاره‌ای مبتنی بر شواهد تجربی تکرارپذیر تعریف کرد که توصیف‌کننده برخی از پدیده‌های طبیعی است.
دکتر وصالی در ادامه به توضیح نظریه علمی پرداخت و بیان داشت: در مقایسه با قانون علمی، نظریه علمی تبیینی مستدل از برخی جنبه‌های جهان طبیعی و مبتنی بر مجموعه‌ای از فکت‌هاست که بارها با تجربه و آزمایش مورد تأیید قرار گرفته است. یک نظریه علمی، تبیین‌کننده پدیده‌های طبیعی و پیش‌بینی‌کننده موارد جدید است و توانایی توضیح بیشترین یافته‌های علمی را دارد. همچنین یک نظریه علمی تغییرپذیر بوده و تأیید و پذیرش آن مبتنی بر مشاهدات، آزمایش‌ها و دلایل منطقی می‌باشد. نظریه اتمی یا نظریه انفجار بزرگ در این دسته قرار می‌گیرند.
وی در مقایسه قانون و نظریه گفت: زمانی که چرایی پدید‌ه‌ای را می پرسیم در پی تبیین و توضیح آن هستیم و بحث فرضیه است. اما در قانون، چگونگی ارتباط پارامترهای یک پدیده توصیف می‌شود.
فرضیه علمی، سومین واژه‌ای بود که دکتر وصالی آن را به صورت "توضیح پیشنهادی برای یک پدیده به عنوان نقطه آغازی بررسی‌های بیشتر" تعریف کرد و درباره ویژگی‌های آن گفت: تحقیق‌پذیر، قابل آزمون، ابطال‌پذیر و سازگار با نظریه‌های معتبر موجود است، همچنین یک فرضیه ساده، صریح و مبتنی بر مشاهدات اولیه بیان می‌شود.
وی در انتها، با نشان دادن تصویری به شرکت‌کنندگان و پرسیدن نظر آنها راجع به آنچه در تصویر می‌بینند، به بیان تفاوت دو واژه استنباط و مشاهده پرداخت و در توضیح آنها گفت: مشاهده مبتنی بر پنج حس ما است و به دو دسته کیفی و کمی تقسیم می‌شود که هر دو اهمیت دارند؛ در مقابل، استنباط، برداشت مااز یک پدیده را نشان می‌دهد. می‌توان راجع به یک مشاهده، استنباط‌های مختلفی داشت. تمایز بین این دو اهمیت فراوان دارد چرا که آنچه بیشتر دانش‌آموزان و حتی مردم بیان می‌کنند مشاهده آنها نیست، بلکه استنباط آنهاست. این نوع آموزش‌ها از این جهت مهم هستند که قدرت استدلال و تفکر را در دانش‌آموزان تقویت می‌کنند.
درج دیدگاه